Zachowek – świadczenie dla pominiętych w testamencie
O zachowku możemy mówić, kiedy spadkodawca pozostawił testament, jednakże dokonał tego z pokrzywdzeniem najbliższej rodziny. Aby najbliżsi spadkodawcy nie pozostali z niczym, mają prawo dochodzić od spadkobierców testamentowych zachowku. Zachowek jest więc swego rodzaju instytucją, która pozwala na uzyskaniu pewnej korzyści pieniężnej ze spadku.
Komu przysługuje roszczenie o zachowek?
Zgodnie z art. 991 § 1 k.c. uprawnienie do zachowku przysługuje zstępnym spadkodawcy, małżonkowi spadkodawcy oraz rodzicom spadkodawcy.
Osoby te uprawnione są do zachowku pod warunkiem, że byłyby powołane do spadku z ustawy.
Co to oznacza? Oznacza to, że małżonek spadkodawcy będzie miał uprawnienie do żądania zachowku o ile małżonkowie nie pozostawali w separacji orzeczonej wyrokiem sądu, a także jeżeli nie został między małżonkami prawomocnie orzeczony rozwód. Natomiast rodzice spadkodawcy będą uprawnieni do żądania zachowku wyłącznie w sytuacji gdy spadkodawca nie pozostawił zstępnych (dzieci, wnuków), którzy będą po nim dziedziczyć, a to dlatego że zgodnie z art. 932 § 1 k.c. rodzice dziedziczą w przypadku braku zstępnych spadkodawcy.
Z powyższego wynika, że rodzeństwo spadkodawcy nie jest w ogóle uprawnione do zachowku.
Z uprawnienia do zachowku nie mogą także skorzystać osoby niegodne dziedziczenia, osoby które spadek odrzuciły, osoby wydziedziczone przez spadkodawcę (tj. pozbawione prawa do zachowku) oraz osoby, które na podstawie umowy zrzekły się dziedziczenia.
Jak obliczyć zachowek?
Co do zasady wysokość zachowku przypadającego uprawnionemu wynosi 1/2 udziału, jaki otrzymałby, gdyby miało miejsce dziedziczenie ustawowe. Istnieje również wyjątkowa sytuacja, gdy zachowek wynosi 2/3 udziału i dotyczy to zachowku należnego zstępnym, jeżeli w chwili otwarcia spadku (tj. śmierci spadkodawcy) byli małoletni oraz innym uprawnionym, jeżeli w chwili otwarcia spadku są trwale niezdolni do pracy.
Dokładną instrukcję obliczania zachowku przedstawił Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z 13 lutego 2004 r. sygn. akt II CK 444/02.
„W celu obliczenia zachowku należy najpierw określić udział spadkowy stanowiący podstawę do obliczenia zachowku. Wyjść trzeba tutaj od ustalenia udziału, w jakim uprawniony byłby powołany do spadku z ustawy, przy czym przy operacji tej, zgodnie z art. 992 k.c., uwzględnia się także spadkobierców niegodnych oraz spadkobierców, którzy spadek odrzucili, natomiast nie uwzględnia się spadkobierców, którzy zrzekli się dziedziczenia albo zostali wydziedziczeni.
Następnie udział ten mnoży się, stosownie do art. 991 § 1 k.c., przez 2/3, jeżeli uprawniony do zachowku jest trwale niezdolny do pracy lub małoletni, a w pozostałych sytuacjach – przez 1/2.
Otrzymany wynik to właśnie udział spadkowy stanowiący podstawę do obliczenia zachowku.
Kolejnym etapem obliczania zachowku jest ustalenie tzw. substratu zachowku (art. 993-995 k.c.). Ustalenie substratu zachowku wymaga przede wszystkim określenia czystej wartość spadku. Czysta wartość spadku stanowi różnicę pomiędzy stanem czynnym spadku, czyli wartością wszystkich praw należących do spadku, według ich stanu z chwili otwarcia spadku, i cen z chwili orzekania o zachowku a stanem biernym spadku, czyli sumą długów spadkowych, z pominięciem jednak długów wynikających z zapisów i poleceń.
Po określeniu czystej wartości spadku dolicza się do niej, dla ustalenia substratu zachowku, wartość darowizn dokonanych przez spadkodawcę, bez względu na to, czy były one uczynione na rzecz spadkobierców, uprawnionych do zachowku, czy też innych osób.
Wartość przedmiotu darowizny na potrzeby doliczenia oblicza się według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili ustalenia zachowku (art. 995 k.c.).
Pewne jednak darowizny zostały wyłączone od doliczania, w szczególności drobne, zwyczajowo przyjęte oraz dokonane dawniej niż przed dziesięciu laty, licząc od otwarcia spadku, na rzecz osób niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku (art. 994 § 1 k.c.).
Zamyka obliczanie zachowku operacja mnożenia substratu zachowku przez udział spadkowy stanowiący podstawę do obliczenia zachowku. Jej wynik wyraża wysokość należnego zachowku.”
Pozew o zachowek
Sądem właściwym do wniesienia pozwu o zachowek jest wyłącznie sąd ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy.
Jeżeli miejsca zamieszkania w Polsce nie da się ustalić, właściwy jest sąd miejsca, w którym znajduje się majątek spadkowy lub jego część.
W pozwie wnosimy o zasadzenie na naszą rzecz określonej kwoty pieniężnej tytułem zachowku. Kwota ta jest o tyle istotna, że stanowi ona wartość przedmiotu sporu i wyznacza w jakiej wysokości będzie obliczona opłata od pozwu, która wynosi 5% wskazanej wartości przedmiotu sporu. Jeżeli więc domagamy się zachowku np. w kwocie 100 000 zł opłata od pozwu będzie wynosić 5 000 zł (100 000 zł x 5% = 5 000 zł).
W uzasadnieniu pozwu należy wskazać na przebieg postępowania o stwierdzenie nabycia spadku – kto dziedziczył po spadkodawcy oraz podać dane pozwalające na ustalenie wartości zachowku. Są to dane, które wskażą wartość majątku spadkowego. Należy więc wskazać w pozwie co wchodzi w skład majątku spadkowego (nieruchomości, ruchomości, środki pieniężne zgromadzone przez spadkodawcę) wraz z określeniem wartości tych składników.
Przedawnienie roszczenia o zachowek
Z wystąpieniem z pozwem o zachowek do sądu nie należy zwlekać. Roszczenia uprawnionych do zachowku przedawniają się z upływem 5 lat od ogłoszenia testamentu.
Po upływie tego terminu ten przeciwko komu przysługuje nam roszczenie o zachowek, może się uchylić od jego zaspokojenia, co w praktyce najczęściej oznacza, że zachowku nie dostaniemy.
Pamiętaj!
Podczas prowadzenia każdego postępowania sądowego warto jest skorzystać z pomocy profesjonalnego pełnomocnika, który pomoże Ci jak najszybciej zakończyć postępowanie i będzie dbał o to, aby Twoje interesy były jak najlepiej zabezpieczone. Dzięki pomocy adwokata Twój udział w sprawie przed sądem może ograniczyć się do minimum. Fachowe wskazówki dotyczące każdego konkretnego przypadku, nawet na etapie przed złożeniem pozwu lub wniosku w sprawie, mogą pomóc rozwiać wątpliwości i upewnić nas, że podejmowane działania są prawidłowe i skuteczne.